Stress verminderen voor jezelf en voor medewerkers via SCARF

Leiderschapsblog voor de VNVA (Vereniging voor Vrouwelijke artsen), sept 2018

Vanuit de neurowetenschappen weten we, dat ons primitieve breinsysteem, dat onbewust reactief is, het zomaar over kan nemen van onze prefrontale cortex. Dan verliezen we de vaardigheid om creatief en bewust te reageren op omstandigheden. Dat gebeurt wanneer we moe zijn en niet goed in ons vel zitten. En als er stress is. Die stressfactoren worden vanuit neurowetenschappelijk onderzoek onderverdeeld in 5 domeinen:

S – Status

C – Certainty

A – Autonomy

R – Relatedness

F – Fairness

Als we ons in een van deze domeinen bedreigd voelen, dan voelt dat als stress. Als in deze domeinen positieve ervaringen worden beleefd, dan voelt dat als prettig en ontspannend. Dit heeft dus invloed op ons Medisch Leiderschap: wanneer je hierin kunt stappen vanuit stevigheid heb je meer invloed.

Status: hoe belangrijk vorm jij je in vergelijking met anderen. Wanneer we voelen dat onze status bedreigd wordt, of dat nu werkelijk gebeurt of alleen maar in onze gedachten, dan voelt dat als stress. Dit kan gaan over een demotie op het werk, maar bijvoorbeeld ook over een fout maken binnen je team, of financieel verlies.

Certainty: de behoefte aan helderheid en de mogelijkheid om een beeld te hebben van de toekomst. Ons brein wil graag continu de directe toekomst voorspellen. Wanneer dat niet lukt, voelt dat als een bedreiging. Slecht nieuws, Fouten maken op je werk, niet weten wat iemand anders’ verwachtingen zijn, etc kunnen allemaal ervaren worden als bedreiging.

Autonomy: de perceptie in hoeverre we controle hebben op onze omgeving en op de resultaten van wat er gebeurt. Dit domein geeft stress als er bijvoorbeeld keuzes voor ons worden gemaakt en we hebben er geen invloed op. Of als we ‘ge-micro-managed’ worden.

Relatedness beschrijft in hoeverre we veiligheid en verbinding voelen in contact met anderen. Dit komt in de knel wanneer we ons buiten gesloten voelen, of als we in een vreemde cultuur opereren.

Fairness: de mate van eerlijke uitwisseling tussen mensen zonder vooroordeel. In dit domein treedt stress op, wanneer er geen duidelijke grond regels gelden, als we onvoldoende betaald worden, als verwachtingen niet worden waargemaakt en als we ons oneerlijk behandeld voelen.

Onze hersenen functioneren zo, dat wanneer we ons bedreigd voelen, we alleen nog maar onbewust en reactief kunnen reageren. En juist wanneer we ons bedreigd voelen, zou het veel handiger zijn om creatief in plaats van reactief te reageren. Deze vaardigheid kun je versterken door van tevoren in te schatten, wanneer een van deze stressfactoren een rol zou kunnen gaan spelen. Op die manier kan je de ‘bedreiging’ van tevoren al relativeren. Ook helpt het om met anderen hierover te praten. Vaak kan in gesprek met een ander een beleefde bedreiging makkelijker gerelativeerd worden.

Dit geeft ook handvatten in samenwerking met anderen. Ook je medewerkers kunnen gestresst reageren op bovenstaande bedreigingen, of ze nu reëel zijn of irreëel. Het helpt dan om het gesprek aan te gaan.

Een volgende keer dat er sprake is van stress bij jouzelf of bij een medewerker, is het een goed idee om te checken of er in een van deze domeinen negatieve invloed komt. Bovendien is het uit onderzoek gebleken, dat je in alle domeinen ook bewust positieve effecten kunt creëren:

Door je team te laten scoren, Door bevestiging, door duidelijk keuzes te maken, als dat kan, door bewust mensen niet buiten te sluiten. Door een excuus te krijgen wanneer je dat verdient. En zo zijn er nog legio positieve voorbeelden te bedenken met effect op de output.

Wanneer spelen één van deze thema’s bij jou een rol?