Medisch Leiderschap blog voor de VNVA (Vereniging Nederlandse vrouwelijke artsen), september 2018
We kennen dat allemaal wel, dat we soms in situaties zitten, waar we alleen nog maar het drama kunnen zien. Ook als er oplossingen aangedragen worden, blijven we teruggrijpen op het drama: “ja, maar…”.
Dan helpt het model wat Alan Seale heeft ontwikkeld om zo snel en doeltreffend mogelijk tot de kern te komen van wat er gaande is. Hij benoemt 4 lagen van betrokkenheid. Elke laag geeft een bepaalde manier van kijken naar de omstandigheden. Het is behulpzaam om te kijken in welke laag het probleem ligt. Dan zul je eerst op die laag aandacht moeten geven en vervolgens kun je vragen stellen over de laag erboven. Pas als de patiënt of collega of partner zich erkend voelt in de huidige laag, kan je naar een laag erboven.
De 4 niveaus zijn:
DRAMA: Waarbij je wordt meegesleept door de omstandigheden en door wat anderen doen en zeggen. De nadruk op dit niveau ligt op het vinden van iemand of iets dat je de schuld kunt geven. Het is gericht op het verleden en op het erkennen of accumuleren van de problematiek. Wiens fout is dit?
SITUATIE: Wat is er feitelijk gaande? Het belangrijkste aandachtspunt in dit niveau is schadebeheersing en probleemoplossen. De focus is op resultaat. En liefst snel! Hier help je mensen de emotie los te koppelen van de feiten. Wat zijn de feiten? Hoe kunnen we dit oplossen?
KEUZE (Choice): De aandacht gaat naar de keuze wie wij binnen deze situatie willen zijn. Dus we claimen (mede) verantwoordelijkheid en mogelijkheid tot maken van keuzes in de situatie. Wie kies ik dat ik hier wil zijn? Vanuit welk perspectief kan ik ook kijken, wat levert mij dit op?
OPTIE / KANS: We kijken naar de mogelijkheden die een situatie ons biedt. De aandacht is op de grotere context en we zien problemen als een middel tot groei. Het drama wordt dan een wake-up call, een alarm dat iets wil verschuiven of transformeren. Welke kans ligt hier?
In het acroniem D(i)SCO, staat de ‘i’ voor informatie. Elke laag geeft zijn eigen informatie.
Het is behulpzaam om te kijken in welke laag het probleem van iemand ligt. Of het nu om een patiënt, een collega of een familielid gaat, die jou een probleem presenteert. Dan zul je eerst op die laag aandacht moeten geven en vervolgens kun je vragen stellen over de laag erboven. Pas als de ander zich erkend voelt in de laag waarin hij/zij verkeert , kan je naar een laag erboven.
Als we ons in de ‘Drama en Situatie laag’ bevinden, lijkt het leven over strijd en probleemoplossing te gaan. Wanneer we echter naar Keuze en Optie gaan, nemen we de macht terug. Wanneer we bewust kiezen wie wij in relatie tot de situatie willen zijn, dienen nieuwe mogelijkheden zich aan, die we daarvoor niet konden zien.
Hier is vaak wel moed voor nodig. Want raar genoeg geeft het een soort veiligheid om een situatie als drama te betitelen: het ontslaat ons van de noodzaak om keuzes te maken en stappen te zetten, waarvan we de uitkomst niet weten. Als we bewust keuzes durven te maken, kunnen we transformatie creëren voor onszelf, terwijl de omstandigheden wellicht niet eens veranderen. Dit noemt Alan Seale ‘transformational presence’.